Wokół badania wariografem narosło wiele mitów. Duży wpływ na ten stan rzeczy mają książki i filmy, których autorzy często prezentują wariograf jako cudowną maszynę, która z łatwością oddziela prawdę od kłamstwa. W rzeczywistości wygląda to jednak nieco inaczej. Jak działa standardowy wariograf i na czym polega badanie przeprowadzane z jego wykorzystaniem?
Zasada działania wariografu
Choć wariograf jest nazywany wykrywaczem kłamstw, nie jest w stanie jednoznacznie stwierdzić, czy badana nim osoba mówi prawdę, czy też nie. Jest w końcu tylko maszyną i nie posiada żadnych informacji na ten temat. Badanie wariografem polega na sprawdzeniu, jak wygląda reakcja fizjologiczna badanego na otoczenie i zadawane mu pytania. Podstawowe założenie wygląda następująco: kłamanie wywołuje pewną reakcję – przyspieszenie oddechu, wzrost ciśnienia krwi, aktywację gruczołów potowych – która jest inna, niż gdy mówi się prawdę. Za wszystkie te reakcje emocjonalne odpowiada współczulna część nerwowego układu wegetatywnego nazywana układem sympatycznym. Reakcje te są niezależne od woli, więc nie da się ich udawać. Nawet jeśli osoba badana wariografem odpowie przecząco na kilka kolejnych pytań, raz kłamiąc, wariograf będzie w stanie wykryć różnicę.
Przebieg badania wariografem
Badanie wariografem odbywa się w pokoju, z którego usunięto wszelkie „rozpraszacze”. Znajdują się w nim tylko niezbędne sprzęty – stół i dwa krzesła. Poszczególne czujniki zakładane są na odpowiednie części ciała badanego. Badanie wariografem może przeprowadzić tylko odpowiednio przeszkolona osoba, która zadaje dwa typy pytań: krytyczne, związane bezpośrednio z badaną sprawą, a także kontrolne, mające na celu sprawdzenie reakcji badanego na kłamanie. Czujniki mierzą reakcję badanego przy każdej odpowiedzi. Na ekranie komputera rysowane są charakterystyczne krzywe, które obrazują stan emocjonalny badanego.
Interpretacja wyników
Po zakończeniu badaniu wariografem nie od razu wiadomo, kiedy badany kłamał, a kiedy nie. Niezbędna jest analiza wyników, której dokonuje ekspert. Sprawdza on, jakie reakcje emocjonalne badanego mogą świadczyć o tym, że mówi nieprawdę. Nie jest to proste zadanie, gdyż różnica w reakcji między kłamstwem a prawdą jest bardzo subtelna. Odrzucone muszą być także wszystkie rezultaty, które mogą wynikać z błędu. Na podstawie przeprowadzonej analizy tworzony jest raport. Nigdy nie obejmuje on jednoznacznych stwierdzeń, takich jak „badany odpowiadając na pytanie A, na pewno skłamał”. Poziom pewności jest jednak duży – prawidłowo przeprowadzone badanie wykazuje trafność w zakresie 95-98%.
